امر والا و امر زیبا از دیدگاه برک

گرچه پرسش هایی درباره ی خاستگاه و ماهیت تصورات مان از امر والا و امر زیبا را می توان در متون نویسندگان یونان و روم باستان، و نیز قرون وسطی پیدا کرد، کرسی مفاهیم زیباشناختی در قرن هجدهم، و در تجربه ی انسانی جای دارد. قرن هجدهم، همچنین، جایگاه مفهوم مهم دیگری بنام ذوق است. جستاری فلسفی درباره ی سرچشمه ی تصوراتمان از امر والا و امر زیبا (1757) کوششی است از جانب برک برای ارائه ی تعریفی جامع و مانع از این سه. البته این کتاب بیشتر او را بعنوان نظریه پرداز سبک والا معرفی می کند. روش او در این اثر تحلیل روانشناختی واکنش-های بشر با تکیه بر فلسفه ی لاک، و پیدا کردن مبادی و قواعد با تکیه بر سنت نیوتن است. نکته ی مهم در مورد برک تمایز قطعی است که او میان امر زیبا و امر والا قائل می شود. چیزی که پیش از او سابقه نداشته است. بزعم برک امر زیبا لذتبخش و مطبوع است. ادراک امر زیبا هیچ ربطی به تناسب، مناسبت و اصول اخلاقی ندارد. ما، چه کم سال باشیم چه بالغ، چه فرهیخته باشیم چه نافرهیخته، چه حالمان خوش باشد چه نباشد، شئ زیبا را زیبا خواهیم دید و آن را دوست خواهیم داشت. زیرا زیبایی به نحوی خودکار بر ما اثر می گذارد. و به اراده و فاهمه ی ما بستگی ندارد. ظاهراً امر زیبا اراده ی خود را دارد. امر زیبا با خردی، همواری، تنوع، ظرافت و رنگهای ملایم پیوند دارد. از طرف دیگر اموری وجود دارند سخت، وسیع، و قدرتمند، بی هیچ پیوندی با ظرافت، ملایمت، همواری، تنوع، چشم نوازی، و حد. با این حال این امور نیز لذتبخش و جذابند. اما این لذت ناشی از احساس ایمنی در برابر خطر یا المی است که می تواند از جانب آن ها به ما برسد و نابودی ما را موجب گردد. بنایی که در آتش می سوزد برای آن کس که در ساختمان است و جانش در خطر، یکسره هولناک است؛ ولی برای ناظری در آن سوی خیابان، که جانش در خطر نیست، امری باشکوه و والاست. او می تواند از اشکال، رنگها، و اصوات آن رخداد عظیم لذت ببرد. والایی با احساس ترس بوجود می آید، با احساس نیاز و کمداشت قدرت تشدید می شود، و با ابهام رشد می کند. رفع این احساس ها می تواند به تصور والایی لطمه بزند. نظر به اینکه احساس زیبایی یا والایی متکی به پاره ای کیفیات عینی مشخص، یا کمیات در اعیان و انفعال خودکار ذهن است، بنابراین، دیگر جای چندانی برای بازی آزاد خیال باقی نمی ماند. در این دفتر تلاش شده است دو موضوع اصلی: چیستی والایی و زیبایی، و مسئله ی ذوق و چگونگی امکان معیاری برای آن، از دیدگاه برک تبیین گردد.